Mieczysław Lacek
Polska od zarania czciła Maryję, idea sodalicyjna trafia więc na podatny grunt. W 1564 kard. Stanisław Hozjusz, ówczesny biskup warmiński sprowadza do Polski jezuitów. Powstają ich klasztory i kolegia. Pierwsza Sodalicja Mariańska została erygowana więc w diecezji kardynała Hozjusza w Braniewie w roku 1571 przy kolegium jezuickim. Warmia od roku 1466, w wyniku pokoju toruńskiego, należała do Rzeczypospolitej. Następne Sodalicje powstały w Poznaniu (1574), Krakowie (1584), Płocku (1586), Wilnie, Pułtusku, Lublinie, Sandomierzu, Nieświeżu, Elblągu, Jarosławiu i w Kaliszu. Powstawały Sodalicje Mariańskie szlachty, mieszczan. Dzięki nim Polska nie przestała być krajem katolickim. Sodalisi inicjowali i stawali na czele takich dzieł jak: Bractwo Miłosierdzia Bogarodzicy, Bank Pobożny, Skrzynka św. Mikołaja, Bursy dla młodzieży uczącej się i rękodzielniczej itp.
W XVIII stuleciu Polsce było przeszło 200 sodalicji dla wszystkich stanów. Jezuici mieli wtedy w Polsce 4 prowincje: wielkopolską, małopolską, mazowiecką i litewską, a w nich 51 kolegiów, ponad 60 domów i innych ośrodków. Przy każdej szkole istniały od jednej do kilku Kongregacji Mariańskich. Przy każdym kościele jezuickim Sodalicje dla rzemieślników, kupców itd. Najsłynniejsze z nich to Sodalicja krakowska: Congregatio nobilium ad domum professam Cracovia, założona w roku 1603 oraz warszawska nosząca nazwę: Królewska Kongregacja Niepokalanego Poczęcia Maryi, założona w roku 1642. Do Kongregacji należeli królowie, hetmani, ich małżonki, dzieci. Do tej sodalicji należała rodzina królewska króla Władysława IV. Sodalisi w tej sodalicji składali specjalny ślub obrony prawdy o Niepokalanym Poczęciu Maryi.
Pod naciskiem wrogów Kościoła papież Klemens XIV kasuje jezuitów. Król pruski Fryderyk II zachował jezuitów jako księży świeckich, a caryca Katarzyna II w ogóle nie ogłosiła w Rosji breve papieża kasującego jezuitów, w tym części Polskiej, na Białorusi, zagarniętej przez Rosję 5 sierpnia 1772 roku. Przetrwały więc Sodalicje Mariańskie po kasacie zakonu jezuitów w zaborze pruskim i rosyjskim, choć i tu nie mogły się w pełni rozwijać. Wiele Sodalicji działało w podziemiu (Poznań, Warszawa). Kierowali nimi księża diecezjalni (Sodalicje powoływali ordynariusze), zakonni (np. pijarzy). Od 1835 odradzały się w Galicji m.in. w Tarnopolu, Nowym Sączu, we Lwowie. Jednak w roku 1848 rząd austriacki zmusza jezuitów do emigracji, upadają wiec i sodalicje, by na nowo odżyć po ich powrocie po roku 1872.
W roku 1860 w Poznaniu powstaje pierwsza Kongregacja wyłącznie dla panien, następna we Lwowie (1877), dalej kongregacja w Krakowie, Tarnowie, Lwowie i w Sanoku.
W roku 1872 powstaje sodalicja w Chyrowie, w roku 1875 we Lwowie sodalicja wychowanek sióstr Sacre Coeur, w roku 1886 sodalicja pań krakowskich przy siostrach urszulankach oraz sodalicja mieszczańska, z której w roku 1891 powstaje sodalicja akademików, a następnie sodalicja panów. W roku 1895 powstaje sodalicje uczennic w Tarnowie i w roku 1896 w Krakowie przy klasztorach sióstr urszulanek. W następnym roku powstają sodalicje nauczycielek we Lwowie i Krakowie. W roku 1896 powstaje we Lwowie Sodalicja Mariańska pań niemieckich przy klasztorze Sacré-Coeur.
W Galicji i na Bukowinie w roku 1890 istniało zaledwie 7 sodalicji, w roku 1900 - 26, w roku 1910 – 117, w tym 5 sodalicji kapłanów i kleryków, 16 nauczycielskich, 3 akademickich, 21 uczniowskich, 9 młodzieży pracującej, a liczba członków wszystkich sodalicji – 9 tysięcy.
Sodalisami byli królowie: Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan II Kazimierz, Jan III Sobieski, Jeremi Korybut Wiśniowiecki; sławni wodzowie: Stanisław Żółkiewski, Stefan Czarnecki, Kazimierz Pułaski; wojewodowie, mi.in. Koniecpolscy, Działyńscy oraz Lanckorońscy, Czartoryscy; hrabiowie: hr. Stanisław Tarnowski, minister Wacław hr. Zaleski; profesorowie: Maciej Bloisius, Jan Kwaśnicki, Maciej Tarcinas, Jędrzej Stefanides, Jan Bodeński, Wojciech Wolski, Tomasz Jabłoński, Wawrzyniec Dryński, Stanisław Daniecki; biskupi, kanonicy, prałaci; generał J. Haller (generał Armii Błękitnej), Marszałek Francji i Polski Ferdynand Foch, Łucjan Rydel.
W Polsce sodalisami byli święci: Stanisław Kostka, Jan Sarkander, Andrzej Bobola, bp Józef Sebastian Pelczar, Urszula Ledóchowska.
Mieczysław Łacek
