Jak widziano Sodalicje Młodzieżowe w XX wieku?

O. Mieczysław Łacek

JAK WIDZIANO SODALICJE MŁODZIEŻOWE W I POŁOWIE WIEKU XX?

I. W roku 1904 wydano w Krakowie książeczkę autorstwa jezuity Ks. Alfreda Wróblewskiego książęczkę pt. Sodalicja Mariańska. Czem jest – jak ja zakładać i prowadzić, w której napisano, że Sodalicje Mariańskie zajmowały wybitne miejsce wśród stowarzyszeń katolickich (s. 3).

A tworzenie Sodalicji Mariańskich rozpoczęto od młodzieży. Niejaki jezuita Sebastian Carabasi, nayczyciel gramatyki w zakładzie naukowym w Syrakuzach, by uchronić młodzież od zepsucia moralnego, zaczął gromadzić młodzież w pewnych dniach w swej szkole, gdzie u stóp Matki Bożej gorącymi przemowami zachęcał do czci i miłości Niepokalnej Królowej nieba i ziemi. Praca O. Sebastiana przynosiła efekty. Jego uczniowie zapaleni miłością do Najświętszej Maryi Panny odznaczali się pilnością, sumiennością i czystością obyczajów.

Praktykę O. Sebastiana przejął jego następca, młody jezuita, belgijczyk Jan Leunis (Leon) i ujął ją w pewne ramy. Na spotkania wyznaczał dzień sobotni. Treścią przemówień były cnoty, zasługi i przywileje Matki Najświętszej. Według niego najlepszym do przypodobania się Maryj było wierność w wypełnianiu obowiązku swego stanu (s. 7). Młodzież z zakładu naukowego w Syrakuzach wkrótce poczęła jaśnieć cnotami swych wychowanków. To było w roku 1560.

Potem Generał Zakonu Jezuitów powołał O. Leunisa do kolegium rzymskiego, gdzie w 1563 roku 70 uczniów zawiązało stowarzyszenie ku rozszerzaniu czci Najświetszej Maryi Panny. Gdy w roku 1569 wzrosła liczba Sodalisów, utworzono Sodalicję klas wyższych, które odbywały swoje zebrania w kościele Zwiastowania Najświetszej Panny. Wezwanie tego kościoła, a z stąd i święto Zwiastowania NMP, stało się dla całej Sodalicji świętem i weszło do nazwy Sodalicji (s. 7-8).

W roku 1682 w kolegium rzymskim były już cztery Sodalicje, które nosiły nazwę: Prima Primaria, Secunda Primaria, Tertia primaria, Quarta primaria. Każda z nich miała jasno określony cel i środki, swoje ustawy, które normowały wewnetrzne i zewnętrzne ich życie. Na czele każdej Sodalicji stał Zarząd złożony z Moderatora (jezuity), Prefekta i 12 niższych urzędników. Hasłem wszystkich było: Przez cześć i miłość ku Najświętszej Pannie dążyć do coraz głebszej pobożności i postępu w nauce (s. 8). W Sodalicjach kształtowały się charaktery, wychodzili z niej ludzie zahartowani jak stal, odporni na wszelkie burze życiowe i gotowi polec dla Boga i Ojczyzny.

W roku 1584 papież Grzegorz XIII bullą Omnipotentis Dei 5 grudnia zatwierdził Sodalicje Mariańskie, jej ustawy, nadał odpusty i poddał po wieczne czasy pod kierownictwo każdego z kolei Generała Zakonu Towarzystwa Jezusowego, pozwolił tworzyć Sodalicje Mariańskie po całym świecie pod warunkiem, że wszystkie były przyłączone do rzymskiej Prima primarii i z nią były zespolone. Papież Sykstus V pozwolił na zakładanie Sodalicji Mariańskich dla wszystkich stanów i osób.

Papież Benedykt XIV złotą bullą Gloriosae Dominae (27.IX. 1748) rozszerzył przywileje Sodalicji, które można streścić w 8 punktach:

1. Maryja nie odmawia szczególnej opieki w życiu i przy śmierci, którzy dozgonną przysiegą obowiązują się Jej służyć.

2. Modlitwy wspólne Sodalicji mają potężną moc i tronu Pana Boga.

3. Chociaż ustawy sodalicyjne nie obowiązują pod grzechem to jednak przyczyniają się do cnotliwszego i pobożniejszego życia przez czestego korzystania z sakramentów.

4. Chętne wsłuchiwanie się w nauki duchowe i słowo Boże Moderatorów rozświetla drogi życia światłem Ewangelii.

5. Ojcowska opieka Moderatora powstrzymuje młode dusze od zepsucia, a przyjaźń braterska ze swym Moderatorem pomaga im przez całe życie.

6. Uczynki miłosierdzia właściwe Sodalisom pomnażają chwałę Bożą, służą zbudawaniu bliźnim i ściągają coraz większe łaski z nieba dla sodalisów.

7. Potężny gmach moralny wiary w sercach członków budują przykłady wybitnych Sodalisów.

8. Pociesza, dodaje otuchy i ufności fakt, że Sodalis wiernie wypełniający obowiązki stowarzyszenia, otrzymuje łaskę dobrej śmierci pod opieką Maryi (s. 9-11).

Istota Sodalicji Mariańskich:

- szczególne nabożeństwo do Bogarodzicy,

- uniwersalność: nie ma sprawy Bożej, której by Sodalicja nie uznawała za swoją (s.13);

- Sodalicja jest zdolna zastosować się do potrzeb wieku i ludzi (s. 14),

- charakter zawodowy: nie wtłaczanie do jednego związku „nienaturalnie różnych członków”,

- włączanie w swe szeregi wybitnych członków: Sodalicja nie powinna składać się z prostych żołnierzy Chrystusowych, ale z wybitnych rycerzy (s. 15).

Cele Sodalicji:

- wyrabianie za pomocą szczególnej czci Bogarodzicy ludzi dzielnych, owianych duchem Bożym, którzy podniosą swój stan duchowy, moralny i narodowy (z bulli Benedykta XIV:

- Chrześcijańska młodzież zdąża do szczytu doskonałości chrześcijańskiej przez oddanie się w szczególniejszy sposób czci i służbie Najświętszej Boga-Rodzicy, s. 17),

- Sodalisi dążą do tego by w społeczeństwie poważano i w czyn wprowadzano naukę Chrystusową (działalność prywatna i publiczna),

- Sodalicje pielęgnują w członkach i w społeczeństwie żywą cześć, uległość i miłość ku Kościołowi świętemu: sprawy i cele Kościoła są żywotnymi celami i sprawami każdej Sodalicji Mariańskiej,

- Sodalicje są szkołami Maryi w których jednoczy się i wyrabia ludzi o gruntownych i głębokich przekoniach religijnych, dla których wiara katolicka wraz z praktykami nie jest tylko czczą formą, ale treścią życia i źródłem uświęcenia rodziny, społeczeństwa, całej Ojczyzny (s. 18).

Trzeba zakładać Sodalicje tam gdzie wiara katolicka i moralność jest zagrożona. Sodalisi mają stawać się apostołami wiary i prawą ręką duchowieństwa (s. 25-26).

Ponieważ młodzież najbardziej jest zagrożona i narażona na pociski zła, więc przede wszystkim wśród nich trzeba zakładać Sodalicje Mariańskie. Jak się urobi młodzież, takie będzie przyszłe społeczeństwo (s. 26-27).

Najlepszym momentem do założenia Sodalicj są Misje, Rekolekcje, porozumiewając się z paroma osobami. Można urządzić rekolekcje tylko dla tego stanu w której chce się utworzyć Sodalicję. Po ich zakończeniu przemówić stosownie, rozdać książeczki o Sodalicji i zaprosić do zgłoszenia się w jej poczet (s. 29).

Wspólne ćwiczenia sodalisów:

- w oznaczonym dniu i godzinie raz na tydzień schodzą się Sodalisi, aby w swych sercach rozniecać nabożeństwo i miłość ku Najśw. Pannie przez zachętę Przewodniczącego, czytanie pobożnych książek, wspólne modły i śpiewy, pobożne rozważania i inne religijne ćwiczenia (s. 75-76: Ustawy ogólne Kongregacji Prima primaria w Rzymie),

- kilkudniowe coroczne rekolekcje,
- Msza św. i komunia św. w święta maryjne.

Indywidualne ćwiczenia sodalisów:
- codzienne pozdrawianie Maryi szczególnymi modlitwami: rano i wieczorem 3 razy Zdrowaś Maryjo,

- codzienny różaniec św.
- codzienny wieczorny rachunek sumienia
- częste rozważanie rzeczy pobożnych,
- raz na miesiąc Spowiedz św.,
- prześciganie się wzajemne w pobożności, czystości, pokorze, skromności, pilności.

II. Jak widzą istotę, cel i sprawy organizacyjne Ustawy Sodalicji Mariańskiej uczniów szkół średnich w Polsce (na podstawie „Ustaw”dla Sodalicji Gimnaz. Krakowskiej, napisanych przez Ks. S. Bratkowskiego T.J), opracował Ks. Józef Winkowski, Moderator Sodalicji Mariańskiej uczniów Gimn. Państw. w Zakopanem, wydanie XIII-XV, Zakopane 1937 (Nakładem Zw. Sodalicji Mariańskich uczniów szkół średnich w Polsce).

Pierwsze Ustawy ukazały się po I Zjeździe w Krakowie 2-4 lipca 1919 r.; drugie i trzecie wydanie w r.1923; IV, V, VI w r. 1926; wydanie XVI-XVII, ks. Józef Winkowski, Bytom 1947.

Dla ludzi świeckich nie ma lepszego środka do nabycia doskonałości, jak wstąpienie do Sodalicji Mariańskiej (św. Franciszek Salezy). Sodalicja Mariańska jest wyborną szkołą pobożności i najpewniejszą obroną młodzieńczej niewinności (papież LeomXIII)(s. 9).

Istota i cel Sodalicji Mariańskich szkół średnich:

Przez szczególniejszą cześć Najświętszej Panny wyrobić w każdym stanie zastęp ludzi dzielnych, duchem Chrystusowym nawskroś przejętych, aby przez nich uświęcić poszczególne stany, a przez stany społeczeństwo całe (s. 10).

Sodalicje uczniów szkół średnich dążą do wyrobienia w każdej szkole zastępu wzorowych młodzieńców, którzy z miłości dla Matki Najśw., swej Pani i Patronki ukochanej, zobowiązują się spełniać jak najlepiej i jak najsumienniej przede wszystkim obowiązki katolika i dobrego syna Ojczyzny, [...] dobrego członka rodziny, wzorowego ucznia i kolegi (s. 10-11).

Środki dla realizacji celów:

- najgorętsza cześć dla Najśw. Panny i naśladowanie Jej cnót [...], zwłaszcza wiary, nadziei i miłości, nieskalanej czystości, pokory, pracowitości i posłuszeństwa (s. 11),

- uroczyste obchodzenie świąt maryjnych, zwłaszcza święta patronalnego: organizowanie nabożeństw, uczestniczenie we Mszy św., przyjęcie Komunii św. (s. 11), a także sobót (s. 12),

- cześć i naśladowanie patrona sodalicji młodzieżowej: patron ma być zbliżony życiem i cnotami do potrzeb młodzieży (s.11-12),

- częsta, nawet codzienna Komunia św. (s. 12),

- adoracja Najśw. Sakramentu w dni maryjne,w I Piątek Miesiąca lub w I Niedzielę Miesiąca i zakładanie Kółek Eucharystycznych (s. 12-13),

- wybór stałego spowiednika (kierownik, doradca, ojciec duchowy)(s. 13),

- celem rozbudza w swych członkach: ducha modlitwy, pracy nad wyrobienbiem w sobie siły charakteru, odwagi przekonań, ducha inicjatywy, zdrowej samodzielności i wytrwałości Sodalicja zaleca poważną lekturę religijną i codzienny rachunek sumienia (s. 13),

- regularny udział w miesięcznych wspólnych nabożeństwach i zebraniach, w pracach kólek sodlicyjnych (zwłaszcza eucharystycznego i apologetycznego), stała prenumerata czasopisma „Pod znakiem Maryi”, korzystanie z biblioteki (s. 13-14).

Kto może być członkiem młodzieżowej Sodalicji Mariańskiej?

Członkiem Sodalicji Uczniów może zostać każdy uczeń, katolik, pilny i sumienny w nauce, a wzorowy w zachowaniu w domu, w szkole i poza szkołą (s. 15). Uczeń wypełnia odowiednia „kartę zgłoszenia do SM”, podpisaną przez dwóch sodalisów, względnie kolegów kandydatów polecając go jako wzorowego ucznia i kolegę.

Pierwszym okresem jest Aspirantura, która z reguły trwa trzy miesiące (to czas poznania ducha i obowiązków sodalicyjnych). Po czym Konsulta (Zarząd) dopuszcza go do egzaminu na kandydata i wręcza dyplom kandytata. Kandytatura trwa pół roku do 9 miesięcy (w nazdwyczajnych sytuacjach może być skrócona, albo przedłużona)(s. 15-16). Po tym okresie kandydat po ślubowaniach staje się pełnym członkiem Sodalicji Mariańskiej.

Obowiązki członków:

- sumienne wypełnianie obowiązków wypływających z wiary,

- codzienne odmawianie krótkiego pacierza rano i wieczorem (ze Zdrowaś Maryjo); Msza św. w niedziele i w święta; przestrzeganie dni postnych,

- wzorowe wypełnianie obowiązków rodzinnych (sodalis to wzorowy syn, kochający rodzeństwo), szkolnych (sodalis jest przykładny w nauce i w zachowaniu, jest posłuszny wychowawcom, nauczycielom i szanuje ich), koleżeńskich (sodalis jest serdeczny, życzliwy dla kolegów, gotowy pomagać, zdolny do zdrowej przyjaźni, w wyborze przyjaciół zachowa wielką ostrożność, będzie stronił od kolegów pijących alkohol, palących papierosy i uczestniczących w niewłaściwych zabawach i tańcach, pamiętający zawsze o godności sodalisa, podejmujący inicjatywę w szkole i chętny do przyłożenia ręki do każdego „zbożnego dzieła w szkole”, przyświecający dobrym przykładem), uczestniczący w praktykach religijnych w szkole (modlitwa przed i po lekcjach, nabożeństwa szkolne, rekolekcje wielkopostne), chętnie należy do chórów i kółek muzycznych (s. 17-18).

„10 przykazań” Sodalisów (s. 40-41):
1. Sodalis jest gorliwym i konsekwetnym chrześcijaninem – katolikiem i wiernym synem Ojczyzny.
2. Sodalis jest szczególniejszym czcicielem Najświętszej Marii Panny, której cnoty (wiarę, miłość, czystość, pokorę i posłuszeństwo) stara się naśladować.
3. Sodalis wypełnia zawsze i bezwarunkowo swój obowiązek, nie cofając się przed żadną trudnością.
4. Sodalis jest pełen czynnej miłości bliźniego i pomaga mu przy każdej sposobności w potrzebach duszy i ciała.
5. Sodalis posiada odwagę cywilną i postępuje zwasze według swych zasad, nie zważając na opinię ludzką.
6. Sodalis jest czysty w myśli, mowie i uczynku i zwalcza wszelki brud.
7. Sodalis pracuje nad wyrobieniem swego umysłu i charakteru.
8. Sodalis odprawia codziennie wieczorny rachunek sumienia, jako konieczny warunek postępu duchowego.

9. Sodalis daje wszystkim dobry przykład, w szczególności zaś kolegom i rodzeństwu.

10. Sodalis przystępuje co miesiąc do wspólnej Komunii świętej i uczęszcza regularnie i punktualnie na nabożeństwa i zebrania sodalicyjne (porządek zwykłego nabożeństwa miesięcznego Sodalicji s. 44-49).

Porządek zwykłego nabożeństwa miesięcznego sodalicji (s. 44-49):

Moderator: Zdrowaś Maryjo, egzorta, wystawienie Najśw. Sakramentu (pieśń),

Prefekt w imieniu Sodalicji: akt wiary: O Boże mój! Wierzę mocno we wszystko, co święty, katolicki, rzymski, apostolski Kościół do wierzenia podaje, ponieważ Ty sam, Prawdo, ani omylić się, ani omylić nie mogąca to jemu objawiłeś i do wierzenia podałeś; akt nadziei: O Boże mój! Mam nadzieję i ufam mocno, że przez zasługi Jezusa Chrystusa dasz mi łaskę Twą w tym życiu, a jeżeli przykazania Twe zachowam, chwałę w życiu przyszłym, ponieważ sam mi to obiecałeś, a wierny jesteś Panie w obietnicach Twoich; akt miłości: O Boże mój! Kochamy Cię nad wszystko, ponieważ jesteś nieskończenie dobry i miłości nieskończenie godny, a dla miłości Twojej kocham bliźniego mego jak siebie samego. Amen.; Litania do Najśw. Panny, Pod Twoją obronę, Pomnij o najdobrotliwsza Panna Maryjo; za młodzież polską: Zdrowaś Maryjo; za swoją sodalicję: Zdrowaś Maryjo; za wszystkie sodalicje uczniowskie: Zdrowaś Maryjo; za chorych sodalisów: Zdrowaś Maryjo; za zmarłych sodalisów: Zdrowaś Maryjo; modlitwa do św. Stanisława Kostki: Boże, któryś Stanisława świętego w cnocie nieskalanej czystości zachował i serce jego serdeczną, synowską miłością ku Najświętszej Zbawiciela Matce, Marii Pannie zapalić raczył, udziel nam łaskawie, abysmy przez jego zasługi i przyczynę w prawdziwej czystości duszy i ciała Tobie służąc, codziennie w gorącej miłości ku Maryi wzrastać mogli. Przez Pana naszego Jezusa Chrystusa. Amen.; akt poświęcenia się sodalicyjnego N.Pannie: Najświętsza Panno i Bogarodzico Mario, ja N.N. choć nie godzien być sługą Twoim, wzruszony jednak przedziwną dobrocia Twoją i wiedziony pragnieniem służenia Tobie, obieram Cię dzisiaj w obecności mego Anioła Stróża i całego dworu niebieskiego za Panią, Orędowniczkę i Matkę i mocno postanawiam nadal być zawsze sługą Twoim i starać się wedle możmności, aby Tobie wszyscy wiernie służyli. Proszę Cię więc i błagam Najlepsza Matko przez Krew Jezusa Chrystusa za mnie przelaną, abyś mię w liczbę synów Twoich i za wiernego poddanego przyjąć raczyła. Wspomagaj mnie w każdej potrzebie i sprawie mojej i wyjednaj mi łaskę, abym w postępowaniu swoim nigdy myślą, słowem i uczynkiem Twoich i Syna Twego oczu nie obraził. Pamiętaj o mnie i nie opuszczaj mnie w godzinę śmierci. Amen.

Moderator na koniec udziela błogosławieństwa Najśw. Sakramentem.
Zarząd Sodalicji (s. 27-38):
Ks. Moderator,

Konsulta (Wydział, Zarząd): Prefekt (pilny i koleżeński uczeń, gorliwy, wzorowy w zachowaniu), Asystenci (pierwszy jest wice-Prefektem), którzy mogą być równocześnie instruktorami kandydatów, sekretarz, bibliotekarz,

konsultorzy klasowi (opiekun klasowy dla członków sodalicji z każdej klasy, którego na początku roku szkolnego mianuje Konsulta),

przewodniczący kółek

III. Przyglądnijmy się teraz jak ukazują istotę, cel i organizację Sodalicji młodzieżowych Ustawy Sodalicji Mariańskich uczenic szkół średnich w Polsce, wydanie IX, Kraków 1939, wydane nakładem Sekretariatu „Cześć Maryi”.

Istota i cel:

- wyrobienie zastępów ludzi, duchem Chrystusowym na wskroś przejetych, by przez nich wpływać na uświęcenie całego społeczeństwa (s.5),

- cel ten należy osiągnąć przez szczególną cześć i miłość ku Matce Najświętszej („Przez Maryję do Jezusa”), tudzież wybranej Patronki czy Patrona, jako wzoru nabożeństwa do Najświętszej Panny Maryi (s. 5)

Sodalicja Mariańska uczennic dąży do pozyskania w każdej szkole średniej zastępu owianej Duchem Chrystusowym młodzieży żeńskiej, która z miłości do Matki Najśw. pracować będzie nad uszlachetnieniem swego charakteru przez gorliwe spełnianie obowiązków religijnych, domowych, szkolnych i sodalicyjnych, i w ten sposób wyrabiać się na światłe i dzielne polki-katoliczki, które przez wyznawanie i stosownie w życiu osobistym i rodzinnym zasad katolickich będą utrzymywać i podnosi ducha religijno-moralnego w całym społeczeństwie (s. 6).

Nadprzyrodzone środki do osiągniecia celu (s. 6-7):

- cześć i gorąca, dziecięca, czynna miłość i niezachwiana ufność do MatkiBożej i nasladowanie Jej cnót zwłaszcza wiary, ufności, miłości, [...] nieskalanej czystości, pokory, pracowitości i poddania się Woli Bożej,

- częsta – przynajmniej miesięczna - spowiedź święta i o ile możności codzienna Komunia św.,

- rozszerzanie i pogłębianie znajomości religii i życia wewnetrznego przez lekturę religijną, rozmyślanie i - codzienny rachunek sumienia,

- wspólne nabożeństwa i adoracje,

- rekolekcje zamknięte.

Przyrodzone środki do osiągniecia celów Sodalicji uczennic(s. 7):

- zebrania,

- odczyty, pogadanki (gawędy) i dyskusje,

- praca w orszakach,

- zjazdy,

- pielgrzymki i wycieczki.

Członkinią Sodalicji może zostać każda uczennica, która ma dobrą wolę doskonalenia siebie i pracy w gronie sodalisek, a odznacza się sumiennym pełnieniem obowiązków i dobrym sprawowaniem się (s.7-8).

Członkinie dziela się na 3 stopnie (s. 8, 12-14):

- aspirantki (przed przyjęciem na kandydatki zdają egzamin z wiadomości dotyczacych: historiii i rozwoju Sodalicji Marianskich, ustaw SM, obowiązków sodaliski, lektury religijnej itp.,

- kandydatki,

- sodaliski

Sodaliski codziennie odmawiają 3 Zdrowaś Maryja wg zwyczaju Kongregacji Prima Primaria; za zmarłych krótką modlitwę: O Jezu mój miłosierdzia; często odmawiają akt poświecenia się Matce Bożej; z okazji świąt maryjnych i miesięcy maryjnych (maj, październik) uczestniczą we Mszy św. i nabożeństwach ku czci Matki Najświętszej; szerzą w otoczeniu cześć Maryi; nie zaniedbują niedzielną Mszę św., zachowują obowiązujące posty (s. 8-10).

Sodaliska jest wzorową i oddaną swym rodzicom córką, kochajacą i usłużną siostrą, sumienną uczennicą, uczynną koleżanką. Nie bierze do ręki niemoralnej ksiązki lub czasopisma, nie idzie na niestosowne widowisko w teatrze czy kinie, nie pozwala na dwuznaczne słowa lub nieskromne żarty, nie ulega ekscentrycznej modzie (s. 10-11).

Władze sodalicyjne (s. 14-24):

ksiądz Moderator, zazwyczaj Prefekt szkoły (pomaga mu opiekunka z Grona nauczycielskiego),

Wydział (Zarząd): prezydentka (wzorowa uczennica, uczynna koleżanka, towarzysko wyrobiona, łącząca łagodność i dobroć z energią i stanowczością, delikatnośc z powagą i konsekwencją, często rozmawiającą z Moderatorem, by móc radzić, przedkładać swoje zamierzenia i plany), pierwsza asystenka jako wice-prezydentka, druga asystenka, sekretarka, skarbniczka, bibliotekarka, instruktora apsirantek i kandydatek,

Przewodniczące dzieł sodalicyjnych (dzieła wewnetrzne: kult Eucharystii, wykształcenie religijne, liturgia, chór religijny; dzieła zewn.: Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary, charytatywne, zespół teatralny, koło abstynetek),

Ewentulanie (przy licznych Sodalicjach ponad 5 orszaków) Orszakowe (Orszaki to grupy sodalisek zbliżonych do siebie wiekiem, zamiłowaniami, zainteresowaniami, najlepiej klasowe; przewodniczącą orszaku wybierają sodaliski poszczególnych orszaków; orszaki młodszych mogą mieć za opiekunki starsze sodaliski, najlepiej instruktorki aspirantek i kandydatek).

Zebrania Ogólne odbywają sie zazwyczaj raz w miesiącu. Na program składają się: modlitwa i pieśni sodalicyjne, przemówienie Ks. Moderatora, referat (pogadanka, gawęda i dyskusja), czytanie Pisma św., komunikaty Wydziału, sprawozdania orszakowe, sprawy bieżące, projekty, wnioski itd. (s. 25).

Pod koniec roku szkolnego odbywają się Zebrania Walne: całoroczne sprawozdania(s. 25-26).