Mieczysław Łacek
W liście pasterskim na rozpoczęcie Wielkiego Postu w roku 1903, abp J. Bilczewski (Lwów) pisał: "Należy zakładać w całym kraju, wśród młodych i starszych obojej płci, tak chlubnie w ojczyźnie znane, i tak bardzo dawniej u nas kochana Sodalicje Mariańskie. Niepojęta wprost rzecz, ze różne władze tak się boją tych związków religijnych, stojących z dala od waśni politycznych, narodowych, klasowych. Przecież cel ich – to miłość i nabożeństwo do Najśw. Panny Niepokalanie Poczętej, a w tej miłosnej służbie Maryi – wyrobienie ludzi silnego charakteru, którzy mieliby jasne, na szerszym i głębokim przekonaniu oparte zasady i zarazem posiadali odwagę bronienia tych przekonań, ludzi, dla których wyznanie wiary katolickiej i praktyki religijne nie byłyby tylko formą, ale treścią życia, źródłem czynu i poświęcenia".
W roku 1904 we wrześniu powstaje Sodalicja Panien w Przemyślu.
Broszurka sodalicyjna „Pod sztandarem” z roku 1907, wydana nakładem Lwowskiej Sodalicji Mariańskiej Panów, informuje, że na obszarze ziem polskich istnieje ok. 58 Sodalicji, w tym 30 męskich, 28 żeńskich, a najliczniejsze są w Krakowie, Lwowie, Wilnie, Warszawie, Poznaniu, Tanowie, Tarnopolu, Jaśle, Jarosławiu, Nowym Sączu, Starej Wsi, Grybowie, Bochni, Cieszynie, Karwinie, Staniątkach. W zaborze austriackim w roku 1910 było 47 sodalicji męskich, 70 żeńskich. Sodalicje były oparciem, twierdzami obronnymi Kościoła.
W roku 1914 działa już w Galicji 126 Sodalicji zrzeszających ponad 10 tys. członków. Na zjeździe delegatów sodalicji męskich we Lwowie w roku 1914 stworzono związek Krajowy Sodalicji, na początku męskich, z naczelnym Zarządem. W trzy lata później w roku 1917 na Zjeździe Prefektów i Moderatorów sodalicji w Krakowie do Krajowego związku sodalicji wchodzą sodalicje żeńskie. Po tym zjeździe wystosowano pismo do wszystkich sodalicji w kraju, by przystąpiły do związku Krajowego, bo w jedności siła. Każda sodalicja miała przedkładać raz w roku Zarządowi Związku sprawozdanie ze swojej działalności, wysyłać delegatów na Zjazdy Związku i wpłacać do kasy Związku 10% swoich rocznych składek. Zarząd Związku miał swoją siedzibę we Lwowie (ul. Rutowskiego 10).
14 czerwca 1919 roku przybywa do Krakowa Sodalis generał Józef Haller, twórca Błękitnej Armii i spotyka się z sodalisami w kaplicy sodalicyjnej przy kościele św. Barbary w Krakowie, wpisuje się do Księgi sodalicyjnej i powiedział przy tej okazji: „… nie tyle trzeba nam bać się wroga zewnętrznego, ile trzeba nam się skupić i zjednoczyć wewnętrznie, a przede wszystkim zachować spokój i powagę, a nie dać się porwać hasłom wywrotu i podburzeń jednych przeciwko drugim”. Również w tym roku, w dniach 2-5 lipca w tejże samej sali i kaplicy odbył się z inicjatywy ks. Józefa Winkowskiego I Ogólnopolski Zjazd Moderatorów Uczniów gimnazjalnych. Na tym zjeździe był obecny książę ks. biskup Adam Sapieha, bp Mańkowski z Kamieńca Podolskiego, 12 księży moderatorów, 88 delegatów i goście. Powstał wtedy „Związek Sodalicji Mariańskich Uczniów w Polsce”. Następny Zjazd zwołano także do Krakowa na rok 1920, choć było pragnienie, by je zorganizować na Jasnej Górze.
26-28 października 1920 roku w Poznaniu odbył się Zjazd Katolicki pod protektoratem Prymasa Polski ks. Kard. Edmunda Dalbora i w obecności nuncjusza apostolskiego Achillesa Ratti, późniejszego papieża, Piusa XI. Wydano wtedy dwie ważne dla ruchu sodalicyjnego w Polsce rezolucje. Pierwsza: „Uważając stowarzyszenia religijne, a szczególnie Sodalicje Mariańskie, za ogniska, w których niezmienne zasady katolickie najgłębiej wdrażają się w dusze i podnoszą poziom życia publicznego, żądamy rozpowszechnienia Sodalicji Mariańskich po całej Polsce. W tym celu prosimy Związek Sodalicji Mariańskich o wydanie odpowiedniej odezwy do redakcji pism katolickich i stałe zamieszczanie w nich wiadomości o Sodalicjach Mariańskich”. W drugiej rezolucji żądano objęcia sodalicyjna organizacją młodzieży gimnazjalnej i akademickiej”. Myśli rzucone na tym Zjeździe zaowocowały powstawaniem kolejnych sodalicji. Ważnym wydarzeniem religijnym w tym czasie było poświęcenie 8 grudnia 1920 roku Matce Bożej, Królowej Korony Polskiej miasta Krakowa przez bpa Księcia Adama Sapiehę. Było to zarazem podziękowanie Maryi za ocalenie przed nawałnicą sowiecką w roku 1920. Wołano wtedy do Maryi: „Chcemy Cię mieć za Panią i Matkę. Chcemy Ci służyć i służbę Twoją dzieciom naszym zostawić w spuściźnie”.
Rośnie liczba sodalicji i jej członków. W roku 1922 istnieje ok. 300-400 sodalicji. Przeszło 300 przysyła pośrednio lub bezpośrednio sprawozdania20. Jest 100 sodalicji męskich z liczbą (ok. 5.100 członków); 203 sodalicji żeńskich (ok. 16.600); 4 sodalicje dziecięce (190). Ogółem 309 sodalicji z liczba ok. 21.900 członków. Istniały też w tym czasie 4 sodalicje (Częstochowa, Łagiewniki, Walendów, Warszawa) w zakładach sióstr Matki Bożej Miłosierdzia z liczbą ok. 130 członków. Najwięcej sodalicji ma Kraków (27). Najliczniejsze są jednak sodalicje z Poznania: „Pań zawodu kupieckiego 519, pań miejskich 448, pań ziemianek 173, panów 173, kupców 140, nauczycielek 118 itp.” Na jedna sodalicje w Polsce wypada ok. 70 członków.
Mimo trudnych powojennych czasów ruch sodalicyjny wzrasta. W prawie w każdym większym mieście jest sodalicja. Docierają tez sodalicje do małych miasteczek i wsi. Przybywa też sodalicji młodzieży szkół średnich. Pojawiły się też sodalicje alumnów w seminariach duchownych (Kielce, Lublin, Poznań, Sandomierz, Wilno). Dla ujednolicenia działań sodalicji 23 i 24 sierpnia 1922 roku odbył się w Krakowie I Krajowy Zjazd Moderatorów. II Zjazd Moderatorów odbył się w sierpniu 1923 roku w Chyrowie. Napisano wtedy w rezolucji: „Sodalicja ma być solą ziemi i kwasem ewangelicznym, ma być ogrodem cnót i szkołą świeckich apostołów”.
W roku 1923 do macierzystej sodalicji w Rzymie zwanej „Prima Primaria” agregowano z Polski 61 sodalicji, w roku 1924 – 77 sodalicje.
W roku 1924, 12-14 lipca odbył się na Jasnej Górze I Zjazd Sodalicji Akademików. Wtedy to u stóp Królowej Polski powstał „Związek Sodalicji Mariańskich Akademików w Polsce". Drugi Zjazd odbył się w następnym roku w Poznaniu. We Lwowie w czerwcu 1925 roku odbył się I Zjazd Sodalicji Inteligencji Męskiej.
W roku 1925 jest już w Polsce 388 Sodalicji Mariańskich (ponad 20.000 członków), w następnym – 480 (ponad 22.000 członków), w roku 1927 – 556 (prawie 28.000 członków), w roku 1928 – 560 Sodalicji (ponad 30.000 członków).
Pod koniec roku 1925 zanotowano w Polsce 401 sodalicji. W tym 118 Sodalicji Uczniów Szkół średnich, 125 uczennic, 154 osób starszych i 4 innych. A należało do nich 20.149 sodalisów (uczniów – 5.091, uczennic – 5.000, 10.058 starszych)32. W roku 1926 było już 487 sodalicji, z 22.181 członkami. Przybywa przede wszystkim sodalicji panien i kobiet33. W roku 1926 liczba sodalicji 480, członków 22.181 osób34. W roku 1927 jest już 556 sodalicji (205 męskich sodalicji, 351 żeńskich) z liczbą 27.756 członków.
W 350 lecie erekcji Sodalicji Prima Primaria w Rzymie w roku 1933/34 jest w Polsce 1500 sodalicji mariańskich z liczbą 100 tysięcy sodalisów.
W roku 1934 w Stanach Zjednoczonych przybyło 344 nowych Sodalicji Mariańskich, w Niemczech 180, Brazylii 124, Holandii 58, Indie 49, Kanada 36, Szwajcaria 29, Meksyk 26, Austria 22, Czechosłowacja 21, Anglia 19. Polska z 90 nowymi Sodalicjami plasuje się na 4 miejscu. Ogółem do Prima Primaria w Rzymie przyłączyło się 1205 nowych Sodalicji. W tym czasie było na świecie 58.000 Sodalicji Mariańskich.
Z roku na rok wzrasta liczba Sodalicji i sodalisów38. W 1935/36 jest w Polsce już ok. 1500 sodalicji z ok. 100 tys. członkami, w tym 260 SM uczniów szkół średnich z liczbą ponad 11.000 sodalisów (52 % szkół średnich), 350 uczennic, 6 Akademiczek, 4 Akademików, 34 Nauczycielek, 22 Pań Wiejskich, 82 Inteligencji Żeńskiej, 44 Inteligencji Męskiej oraz 314 SM greckokatolickich: „Maryjskie Towarzystwo Mołodi”39. Najwięcej Sodalicji w szkołach średnich jest w diecezji krakowskiej - 3401 sodalisów, gnieźnieńskiej – 2955, warszawskiej 1795, lwowskiej 1708, wileńskiej – 1043.
Z protokółu z zebrania prezesek i prefektów Sodalicji Mariańskich na Jasnej Górze, odbytego pod przewodnictwem O. Generała O. Piusa Przeździeckiego i w obecności Krajowego Promotora Sodalicji - jezuity O. Romualda Moskały, dn. 11 sierpnia 1939 r. wynika, że w 1939 r. na Jasnej Górze było 8 Sodalicji: Sodalicja Panien, erygowana 3 XI 1917 r., Sodalicja Panien Pracujących w przemyśle i handlu eryg. 17 VIII 1917 r., Sodalicja Rękodzielniczek, eryg. 23 III 1920 r., Sodalicja Nauczycielek, eryg. 3 III 1923 r., Sodalicja Pań Mężatek, eryg. 8 IX 1924 r., Sodalicja mężczyzn Rękodzielników, eryg. 11 VII 1923 r., Sodalicja mężczyzn pracujących w przemyśle i handlu, eryg. 20 I 1938 r.
Sodalicje otwierają domy rekolekcyjne, organizują rekolekcje zamknięte. Sodalicje kobiet opiekują się samotnymi kobietami, służącymi, pracownicami igły i innych zawodów, organizują schroniska, wykłady, zabawy, stowarzyszenia ekonomiczne. Sodalicje inicjują walkę z pornografią (wiece, publikacje, interwencje u władz). Są duszą licznych stowarzyszeń religijnych, kulturalnych, społecznych, zawodowych albo nawet ich inicjatorami.
W czasie II wojny światowej praca sodalicyjna zostaje ograniczona, choć w wielu SM trwają potajemnie spotkania. Organizowane są rekolekcje, skupienia. Trwają spotkania sekcyjne, praca charytatywna. Odbywają się pielgrzymki na Jasną Górę, zwłaszcza akademików (w r. 1942, 1943 odbywał te pielgrzymki jako sodalis Karol Wojtyła). W tym czasie SM Akademików zainicjowała wieczorne modlitwy do Matki Bożej, nazwane później Apelem Jasnogórskim. Wojna przerzedziła mocno szeregi sodalicyjne.
Praca w Sodalicji polegała w tych warunkach przede wszystkim na podtrzymywaniu wiary w zwycięstwo, utrzymaniu wysokiego poziomu etycznego oraz wyczuleniu na miłość bliźniego sodalisów.
Ofiarnie pracują w czasie wojny sodalisi i sodaliski jasnogórskie. Są często łączniczkami między Paulinami a mieszkańcami Częstochowy i pielgrzymami.
Pomimo wojny w wielu Sodalicjach trwała „norma” praca. W okresie 1939-1945 w Sodalicji Nauczycielek w Krakowie odbyło się 25 zebrań ogólnych, 70 zebrań Wydziału, 20 zebrań towarzyskich, 70 Mszy św., zorganizowano 5 pielgrzymek, 70 całodniowych adoracji Najśw. Sakramentu, 6 całonocnych. Adoracje odbywały się m.in. w intencji Ojczyzny, o pokój, o zwycięstwo, w intencji Kościoła. Dalej: 5 serii ogólnie dostępnych rekolekcji wielkopostnych, 6 serii rekolekcji zamkniętych, 27 dni skupienia dla nauczycieli, 6 dni skupienia dla młodzieży. Działają sekcje (w małych grupkach): historia Kościoła, dogmatyka, apologetyka, katolicka nauka społeczna, 4 sekcje życia wewnętrznego. Nadal trwa praca w Sekcji Pomocy Siostrzanej (dla samotnych, starszych, chorych, wysiedlonych nauczycielek), w Sekcji Liturgicznej (szycie i haftowanie paramentów kościelnych), w Sekcji Społecznej (pomoc m.in. wysiedlonym do Krakowa ze Śląska, z Poznańskiego, z Wybrzeża, z Warszawy po Powstaniu; praca społeczna w szkołach, tajne nauczanie. Nadal przyjmowano do sodalicje nowe osoby. W tym okresie 1939-1945 przyjęto 121 członkiń, w tym 22 złożyło ślubowanie sodalicyjne. Liczba członkiń wrosła do 250.
Po wojnie na ziemiach wcielonych do Związku Radzieckiego Sodalicje Mariańskie się nie odrodziły. Nowe natomiast powstają na ziemiach odzyskanych (zachodnich). Zaczęto organizować na nowo kursy sodalicyjne.
Na Jasnej Górze w dniach 5-7 lipca 1947 roku odbył się ogólnopolski Kurs Mariański. Uczestniczyło w nim 375 osób z 55 Sodalicji. Ustalono jak tworzyć jednolity front sług Maryi. Organizowane są potem podobne kursy w Krakowie, Gdańsku, Łodzi, Zakopanem. Lublinie.
Pod koniec lat czterdziestych "władze ludowe" w naszej Ojczyźnie rozpoczęły proces likwidacji organizacji kościelnych, w tym i Sodalicji, zwłaszcza młodzieżowych. W szkołach agitowano do zapisywania się młodzieży do ZMP (Związku Młodzieży Polskiej). W sierpniu 1949 r. dekret rządowy w PRL nakazuje rejestrację organizacji z imiennym spisem członków. Prymas Polski Stefan kard. Wyszyński w związku z tym zawiesza działalność SM w Polsce do czasu nieokreślonego. W tym czasie rozpoczęły się też aresztowania moderatorów SM i sodalisów. Zapadały wyroki od 2 do 12 lat więzienia. W styczniu w r. 1950 aresztowano w Warszawie Promotora Sodalicji Mariańskiej O. Stanisława Nawrockiego, a w Łodzi Moderatora Związku Sodalicji Mariańskich Akademików - O. Tomasza Rostworowskiego. Aresztowani są też liczni sodalisi i Moderatorzy pod zarzutem prowadzenia pracy "bez zezwolenia". Najwyższe wyroki pozbawienia wolności - 12 lat.
Najwybitniejszym sodalisem w Polsce był Jan Paweł II. Karol Wojtyła został przyjęty na sodalisa mariańskiego 14 grudnia 1935 r.; wkrótce wybrano go sekretarzem, potem został prezesem. Prezesował przez dwie kadencje: od 26 kwietnia 1936 r. do 20 marca 1938 r. W r. 1982 Ojciec Święty Jan Paweł II w rozmowie prywatnej wypowiedział następujące słowa: Sodalicje posiadają specyficzny charakter różniący je od współczesnych ruchów młodzieżowych. Znam je dobrze. Przez dwa lata byłem prefektem Sodalicji Mariańskiej w Gimnazjum w Wadowicach. Sodalicja kształtuje całą osobowość człowieka. Ja zawdzięczam Sodalicji swoją maryjność.
Sodalisem był Stefan Kardynał Wyszyński. 2 kwietnia 1981 r. do „Solidarności” rolników indywidualnych mówił: Z rolnictwem miałem kontakt nie tylko jako wnuk rolnika, ale do samej wojny prowadziłem tzw. Sodalicje Mariańskie Ziemian Kujawsko-Dobrzyńskich. Miałem kilkuset ziemian – ludzi starszych i młodych, którym starałem się w ramach wykształcenia religijnego, podawać zasady katolickiego myślenia społecznego. W czasie II wojny światowej w Warszawie ks. dr Stefan Wyszyński kierował grupą sodalisek akademiczek tzw. „Ósemką”, której celem było katolickie wychowanie dziewcząt na dobre matki i dobre Polki, z których powstał Instytut Jasnogórskich Ślubów Narodu.
Mieczysław Łacek
