Mieczysław Łacek
Wiek XVI to okres walk ideowych i wielkich reform w Europie. Rodziła się myśl odrodzenia duchowego Europy w dobie humanizmu, który usuwał ze swoich rozważań Boga i religię. Papieże, sobory i wybitne jednostki tego okresu podejmowały różne działania w tym kierunku. Inspiracje odrodzenia katolickiego wychodziły z różnych środowisk: od świętych tego czasu, od reformatorów, od dotychczasowych wspólnot zakonnych i od nowopowstających. Wśród nowopowstających wspólnot zakonnych w XVI wieku zaczął się wyróżniać Zakon Towarzystwa Jezusowego założony przez św. Ignacego Loyolę.
W kolegiach jezuickich jak twierdzą historycy Towarzystwa Jezusowego Orlandini, Sacchoni, Juwencjusz istniały „pobożne stowarzyszenia studenckie”, założone w Ingolstadzie, a potem w Genui, Perugii, Kolonii i innych miastach. „Te pierwsze związki pobożne młodzi szkolnej nie miały innego celu, jak pomoc wzajemną w nabyciu nauki i cnoty. Jeszcze nie nosiły one wypisanej na swym sztandarze szczególnej i w ramy organizacyjne ujętej, czci do Matki Bożej; były może kongregacjami, ale nie mariańskimi”. Właściwą kolebka kongregacji mariańskich miał stać się Rzym.
19 czerwca w roku 1556 zgłosił się w Rzymie do Nowicjatu Jan Leunis Flandryjczyk (Belgijczyk) z Lüttich. Został przyjęty do Zakonu przez samego św. Ignacego Loyolę. Przybył do Rzymu z Flandrii pieszo, mając ze sobą „Officium parvum de Maria Virgina” (Godzinki). Ignacy Loyolę dostrzegł w nim materiał na dobrego wychowawcę młodzieży. Już w latach 1556/7 był nauczycielem klas niższych w kolegium jezuickim w Perugii, w 1557/8 w Montepulciano, w latach 1558-60 w Paryżu, w roku 1560 wrócił do Rzymu jako nauczyciel najmłodszej, szóstej klasy Kolegium Rzymskiego. Okazał się bardzo dobrym wychowawcą chłopców. W roku 1563 otrzymał święcenia kapłańskie. Zaraz już w tym roku, wraz z 70 uczniami zawiązał stowarzyszenie w celu rozszerzania czci Najświętszej Maryi Panny. To dało początek Sodalicji Mariańskiej.
Zakładając Sodalicję Jan Leunis skorzystał również z doświadczeń innego jezuity, Sebastiana Carabasi, nauczyciela gramatyki w zakładzie naukowym jezuitów w Syrakuzach. Carabasi chcąc uchronić młodzież od zepsucia moralnego, gromadził ją w niektórych dniach w swojej szkole, by u stóp Niepokalanej zachęcać ich do czci i miłości do Matki Bożej. Po skończonych lekcjach szkolnych razem z młodymi ludźmi odmawiał modlitwy do Najśw. Maryi Panny i miał krótka do nich naukę, w której kładł nacisk na to, że kto chce być czcicielem Maryi, musi być „nieskazitelnej cnoty i wzorowej pracy młodzieńcem”. Zauważył on, że młodzież, która czciła Maryję, odznaczała się „pilnością, sumiennością i czystością obyczajów”.
Podobnie czynił Jan Leunis. Zbierał młodych raz na tydzień w jednej ze sal szkolnych, miał do nich „krótkie nauki o czci Maryi, zachęcał do rachunku sumienia, do częstego przyjmowania sakramentów świętych i innych dobrych uczynków, odmawiał z nimi kilka modlitw, śpiewał pieśni pobożne na cześć Królowej nieba”. Treścią przemówień O. Leunisa „były cnoty, zasługi i przywileje Matki Najświętszej, jako też szczęście tych, którzy pod Jej opieką zostają”. O. Leunis 25 marca roku 1563 publicznie powiódł ten „poczet Maryi” do kościoła przed ołtarz Maryi, by go poświęcić Maryi i oddać pod Jej opiekę ku Jej czci i służbie i nazwał: Congregatio Annuntiationis B. Virginis Mariae, Kongregacją Zwiastowania Najśw. Maryi Panny. Z tego względu święto Zwiastowania NMP stało się świętem tytularnym dla całej Sodalicji i weszło w jej nazwę. „Całą prawie młódź rzymską ogarnął niebawem święty zapał miłości Maryi, szlachetne współzawodnictwo skupiało wszystkich pod Jej sztandarem. I nie skończyło się na Rzymie”.
Skorzystajmy z notatek z roku 1563, współczesnemu O. Leunisowi historyka o. Sacchinni’ego. Sacchini pisze tak: „W roku tym (1563) powstała między uczniami niższych klas Sodalicja, której założycielem był ich nauczyciel Jan Leunis, Belgijczyk. Byli to uczniowie gramatyki i literatury, gdyż uczniów retoryki zaliczano do klas wyższych. Pragnęli oni powiązać w szczególniejszy sposób oddawanie się nauce z pobożnością. Dlatego zbierali się każdego dnia po szkole w jednej z sal szkolnych przed przystrojonym ołtarzykiem i odmawiali wspólnie pewne modlitwy. Potem jeden z nich odczytywał urywek z pobożnej książki. W niedzielę i dni świąteczne schodzili się wieczorem na krótkie nabożeństwo”.
Pomimo tego, że o. Leunisowi powierzono inne zadania w zakonie, wędrował bowiem od Perugii we Włoszech do Paryża, nie zahamowało to rozwoju Sodalicji. W roku 1569 powstały w Rzymie kolejne dwa oddziały sodalicyjne. Oddział klas wyższych odbywał spotkania w kościele pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Panny. W roku 1581 w Kolegium Rzymskim były już 4 sodalicje pod nazwą: Prima Primaria, Secunda Primaria, Tertia Primaria, Quarta Primaria. W roku 1569 powołano tzw. Akademie celem pogłębienia wiedzy i wiary.
Do czego byli zobowiązani pierwsi sodalisi? Celem tych pierwszych Sodalicji było: „Przez cześć i miłość ku Najświętszej Pannie dążyć do coraz głębszej pobożności i postępu w naukach”. Sodalicje miały za zadanie uszlachetnić charaktery młodzieży, uczynić odpornymi na „wszystkie burze życiowe” i gotowymi służyć Bogu i Ojczyźnie. Wspomniany wyżej O. Sacchini pisał w swojej Kronice pod rokiem 1564: „Sodalisi… byli zobowiązani do tygodniowej spowiedzi, miesięcznej Komunii św. i codziennego odmawiania różańca. Wieczorem schodzili się na 15 minutowe rozmyślanie… W rozmowach dzielili się miedzy sobą tym, czego dokonali podczas dnia. W dni świąteczne po południu chodzili na nieszpory, a następnie odwiedzali chorych…”. Członkowie Sodalicji byli pierwszymi w nauce i w zachowaniu, mieli dobry wpływ na innych.
W Paryżu sodalicje zakłada sam O. Jan Leunis, a późniejszym jej członkiem i prefektem był św. Franciszek Salezy. Tak o sodalicji paryskiej pisał historyk tego okresu Carayon: „Do poniesienia poziomu moralnego w mieście, nawet w domach zakonnych, przyczyniła się ogromnie Sodalicja mariańska; prócz uczniów widziano w niej prałatów, radców, adwokatów, a nawet królów (Karol IX, Henryk III)”. W roku 1573 istnieją Sodalicje w kolegiach jezuickich już w 20 miastach Francji, wiele w Hiszpanii, Portugalii, Szwajcarii, we Włoszech. Potem powstają Sodalicje w kolegiach jezuickich na całym świecie, także w Niemczech, m.in. w Kolonii i Fuldzie; Austrii, w Wiedniu, Gracu; w Czechach w Pradze, w Ołomuńcu, w Wilnie, a nawet w Japonii.
Św. Piotr Kanizy w roku 1581 we Fryburgu zakłada Sodalicje dla mieszczan, a potem dla pań. W latach następnych Sodalicje powstają nie tylko w kolegiach, ale i przy wszystkich niemalże kościołach jezuickich. W XVII wieku jezuita O. Pavone w Królestwie Neapolitańskim założył 90 Sodalicji, m.in. klerycka w Neapolu, do której należeli proboszczowie, kanonicy i zakonnicy.
Stolica Apostolska błogosławiła „rycerzom Najświętszej Panny”. Już w roku 1577 Stolica św. „wyrzekła pierwsze słowo pochwały i zachęty” pod adresem sodalicji. Papież Grzegorz XIII nadaje przywileje sodalicji, a gdy liczba sodalisów osiągnęła liczbę 30.000, 5 grudnia 1584 r. wydał bullę erekcyjną Omnipotentis Dei, podnosząc pierwszą kongregację maryjną w Rzymie do archi-kongregacji (Prima Primaria Congregationis) do której mogły być przyłączane wszystkie inne w świecie, wychwalając przy tym sodalicje za jej zbawczy wpływ na umoralnienie młodzieży, nadając przywilej i odpusty i mianując każdego generała zakonu jej przełożonym. Papież Grzegorz XIII 5 grudnia 1584 roku bullą erekcyjną Omnipotentis Dei zatwierdza Sodalicje Mariańską i jej ustawy, nadaje odpusty, poddaje je po wieczne czasy pod kierownictwo każdego z kolei generała zakonu Towarzystwa Jezusowego i pozwala zakładać je w całym świecie pod warunkiem, że wszystkie będą zespolone i przyłączone do rzymskiej Prima Primaria. Potwierdza przywileje i poszerzają je następni papieże. Sykstus V, 5 stycznia 1586 bullą Superna dispositione i Romanum decet z dnia 29 września 1587, Klemens VIII, brevem z dnia 30 sierpnia 1602 roku, Grzegorz XV bullą Alias pro parte z dnia 15 kwietnia 1621 otwarli przystęp do sodalicji dla każdego wieku i dla wszystkich stanów.
Papież Sykstus V wydając dwie bulle: Superna dispositione (5.I.1586) i Romanum decet Pontificem (29.IX. 1587), zatwierdza ponownie Prima Primariae i pozwala na zakładanie Sodalicji dla wszystkich stanów i osób. Papież Klemens VIII brevem z 30 sierpnia 1602 roku pozwala na zakładanie sodalicji już przy każdym klasztorze jezuickim. Zatwierdził te przywileje bullą Alias quo z 15 kwietnia 1621 roku papież Grzegorz XV.
Papieże prześcigali swych poprzedników w pochwałach i zachętach do wstępowania do sodalicji i rozdawali je hojnie w celu wzmożenia duchowego dobra sodalicji. Rozpoczyna się nowy okres rozwoju sodalicji. „Nowe idee, znakomite środki i wspaniałe cele Kongregacji Mariańskich, szlachetne uduchowienie, pociągający przykład życia sodalisów i poparcie Stolicy Apostolskiej poczęły pociągać wszystkich katolików do skupiania się w Sodalicjach”. O. Gaspar Fechner pisze w roku 1628: „Świętość liczbowego rozwoju odpowiada w całej pełni prężności wewnętrznego życia sodalisów, zaznaczająca się w kierunku osobistego uświęcenia i apostolskiej działalności”.
Opieka Moderatorów powstrzymuje od zepsucia zwłaszcza młodych ludzi. Uczynki miłosierdzia ściągają dla sodalisów coraz więcej łask z nieba. Przykłady wybitnych sodalisów budują „potężny gmach moralny wiary” w członkach Sodalicji.
Mieczysław Łacek
